Beşbarmaq və Şəkər Çubuğu Dağları
Pir Xidr Zinda — yaxud Xidir Zunja — müsəlmanlar üçün müqəddəs bir məkan olub, Azərbaycanın Siyəzən rayonunda, Beşbarmaq Dağının ətəyində yerləşir.
“Zinda” sözü “canlı” və ya “ölməz” mənasını verir və bu, həyat suyu içərək əbədi yaşadığına inanılan Peyğəmbər Xidr ilə bağlıdır. Buna görə də insanlar Beşbarmaq Dağını, yəni “beş açıq ucu olan” dağ silsiləsini Siyəzən rayonunda, Xəzər dənizinin sahilində “Xidr-Zinda Baba” və ya “Xidrzinda Dağı” adlandırıblar. Beşbarmaq haqqında müxtəlif rəvayətlər yaşayır: tədqiqatçı Ramzi Yüzbaşov qeyd edir ki, “barmaq” sözü “şiş” və ya “dik” təpə deməkdir. Başqa bir nəzəriyyəyə görə isə, “beşbarmaq” sözü “barmaq” mənasını verir. Buna görə də xalq etimologiyasında “böyük barmaq” böyük qardaş anlamını daşıyır.
Xəzər dənizinin 1375-ci ildə İspaniyanın Kataloniya əyalətində hazırlanmış xəritəsində Beşbarmaq “Barmag” kimi göstərilir, 17-ci əsrdə Holşteyn feodal dairəsinin knyazı Adam Oleari xəritəsində isə “Marmakh” adı ilə qeyd olunub. Azərbaycan Ensiklopediyasının ikinci cildində belə yazılır:
“Beşbarmaq IV-VII əsrlərə aid müdafiə qapısı olmuşdur. Bu baryer Beşbarmaq yamaclarından Xəzər dənizinə qədər uzanır. Dağın ətəyində böyük tikanlı kirpirlərdən ibarət, iki divardan ibarət, arası iki yüz metr olan müdafiə xətti təşkil edilmişdi. Alban tarixçisi Movses Kalankatlı qeyd edir ki, Beşbarmaq baryeri Sasani şahı Yazdəgirdin (437-457) dövründə inşa edilmişdir. Bu, köçəri tayfaların hücumlarının qarşısını almaq üçün tikilmişdir…”
Beləliklə, Xidr-Zinda həm müqəddəs məkan, həm də şanlı tariximizin təsvir olunmaz irs nümunələrindən biridir.
Şəkər Çubuğu Dağları
Azərbaycanın ən gözəl yol hissələrindən biri təxminən 40 kilometr uzunluğunda, Quba-Bakı avtomobil yolundan qərbə, Altıağac dağ kəndinə doğru uzanır. Bu yolun təxminən ortasında, qabarıq şist dağları ilə əhatə olunmuş dramatik bir vadidən keçilir. Bu dağların möhtəşəm qırmızı, narıncı, çəhrayı və kred rəngli fırlandığı təbiət mənzərəsi Böyük Britaniyalı səyahət yazarı Mark Elliott tərəfindən “Candy Cane Mountains” — “Şəkər Çubuğu Dağları” adı ilə məşhurlaşdırılıb və bu ad səyyahlar arasında çoxdan yayılıb. Bu heyrətamiz rənglərin səbəbinin, dağların içərisindəki dəmir birləşmələrinin oksidləşmə halını dəyişdirən yeraltı sular olduğu deyilir.
Burada təşkil olunmuş yürüşə qatıldığınızda — hansı ki, Bakıda tur şirkətləri vasitəsilə sifariş etmək mümkündür və ən yaxşı payız və ya yaz aylarında edilir — ayaqlarınızın altına baxın: kiçik fosillər və bəlkə də kreta dövrünə aid kalamar bənzəri belemnitlər tapa bilərsiniz.
Şəkər Çubuğu Dağları Azərbaycanın Xızı və Siyəzən rayonlarında yerləşən şist dağlarıdır və Böyük Qafqaz dağ silsiləsinin bir hissəsidir. Dağların rəngləri yeraltı suların torpaqdakı dəmir birləşmələrinin oksidləşmə vəziyyətini dəyişdirməsi nəticəsində yaranır.
Şəkər Çubuğu Dağlarında Kretase dövrünə aid çoxsaylı belemnitlər (fosil qalıqları) tapılmışdır.